بررسی آرایش وندهای اشتقاقی زبان فارسی

تکواژ آرایی یا به عبارتی ترتیب قرارگیری وندها از مسائلی است که توجه محققین صرف را به خود جلب کرده است و محققان در پی یافتن قوانینی می باشند تا بتوانند به یک تعمیم کلی در این مورد دست یابند. تاکنون در بررسی تکواژآرایی وندهای زبان انگلیسی سه رویکرد عمده مطرح شده اند که عبارتند از: رویکرد لایه ای، رویکرد محدودیت های گزینشی و رویکرد ترتیب ترکیب محور. در پژوهش حاضر با هدف بررسی آرایش وندهای اشتقاقی زبان فارسی در چارچوب رویکرد محدودیت های گزینشی فب (1988) پرسش هایی مطرح نمودیم تا بتوانیم ساخت اشتقاقی زبان فارسی، انواع و بسامد آنها، میزان هم آیند وندها، جایگاه هر وند نسبت به پایه، محدودیت های حاکم بر چگونگی قرارگیری وندهای قبل و بعد پایه را مورد تحلیل قرار دهیم. با استناد به سه اثر صادقی (1370)، کشانی (1371) و کلباسی (1380) تعداد 17 پیشوند و 37 پسوند انتخاب شدند. سپس با استفاده از داده های مستخرج از فرهنگ معاصر زبان فارسی صدری افشار (1387) تعداد 6200 واژه اشتقاقی با استفاده از نرم افزار اکسل و نسخه پانزدهم spss از طریق آمار توصیفی و تحلیلی بررسی شدند. در چارچوب الگوی فب، وندهای زبان فارسی را به دو گروه پسوندها و پیشوندهایی که تنها به ریشه ملحق می شوند و پسوندها و پیشوندهایی که هم به ریشه و هم به پسوند و پیشوند خاص اضافه می شوند تقسیم کرده ایم. در تحلیل پیرامون انواع ساختار اشتقاقی، نگارنده طرح کلی prs (prefix, root, suffix) را برای واژه های اشتقاقی زبان فارسی ارائه کرد. در ساختارهای این طرح تعداد دو پیشوند و سه پسوند حضور داشته اند. با توجه به تعداد پسوندها و پیشوندهای ممکن به طور کلی 11 ساختار به لحاظ نظری به دست داده شد که از آن میان تنها 9 ساختار در داده های فارسی جزو ساختارهای موجود به حساب می آیند. یافته های این پژوهش نشان داد این وندها هستند که پایه را براساس محدودیت های گزینشی خاص خود انتخاب می کنند. پیرامون جایگاه قرارگیری هر وند مقوله دستوری (اسم، صفت، قید و مصدر)، زیر مقوله معنایی (اسم عینی و انتزاعی، صفت عینی و انتزاعی قید ساده و فرایندی و....) و محدودیت های واجی (تغییرات واجی پایه در اتصال به وند) وندهای مورد نظر مشخص شد. همچنین برای بهتر مشخص شدن رابطه هم آیندی وندهای مورد بررسی نمودار خطوط جهت دار ترسیم شد.